A.F.A.M. Wetzer, 7 mei 2008
Brede Haven 59 : Het Middelburgsche Schip
huisnaam: Het Middelburgsche Schip
bouwtijd: oudste delen uit de zestiende eeuw
bijzonderheid: Parijs' liftje
beschermd: gemeentelijk monument
Het geheel bestaat uit twee achter elkaar geplaatste dwarshuizen met een kelder, begane grond, verdieping en zolderverdieping onder twee parallel aan de voorgevel gesitueerde zadeldaken. Deze daken zijn gedekt met overwegend gesmoorde Hollandse pannen. In het voorste dakvlak van het dak op het voorhuis zit een dakkapel en in het achterste dakvlak (zijde Oliemolensingel) van de kap op het achterhuis zitten twee dakkapellen. Tegen de achtergevel staat een jongere éénlaags aanbouw onder een plat dak.
Gemeente 's-Hertogenbosch (SOM0536)
Bossche monumenten
Het Middelburgsche Schip in beeld
door Ed Hupkens
Het pand Brede Haven 59 draagt de historische huisnaam ‘Het Middelburgsche Schip’. Sinds maart 2010 staat het geregistreerd als gemeentelijk monument. Zijn uiterlijke verschijningsvorm dateert uit de tweede helft van de 19e eeuw. Achter de 19e-eeuwse lijstgevel gaat echter een 17e-eeuwse kern schuil, waarvan muurwerk, de kelder en de verdiepingsbalklaag bewaard zijn gebleven..org.jpg "body=[<b>Datering:</b> 26 oktober 2016<br><b>Fotograaf:</b> Ed Hupkens<br><b>Nummer:</b> IMG_3712]") Het pand Het Middelburgsche Schip gezien vanaf de Handelskade. Foto: Ed Hupkens.Nieuwe voorgevelDe woning is in de tweede helft van de 19e eeuw verbouwd en voorzien van een nieuwe voorgevel. Tijdens deze verbouwing zijn de kap en de zolderbalklaag eveneens vernieuwd. Het tracé van de vroegere stadsgracht loopt midden door de achtertuin aan de Oliemolensingel. Bewoners zijn delen muurwerk tegengekomen, die resten moeten zijn van de eerste kademuur uit de 14e eeuw. Van het stukje kademuur is een trapje in de tuin gemaakt. Bij een 19e-eeuwse verbouwing werd het interieur tevens ingericht, geheel volgens de toenmalig heersende interieursmaak. Hiervan zijn diverse elementen bewaard gebleven. Tijdens een verbouwing in 2001-2002 werden er diverse lagen behang in het pand aangetroffen, waarvan de oudste teruggaat tot ca. 1760. Vóór 2001 zat het pand vol houten wandjes, overal zaten poepdozen en trappen. Het was zowel horizontaal als verticaal in verschillende woningen gesplitst geweest. Ooit woonden er drie gezinnen.ComfortabelVanaf 2002 is Brede Haven 59 omgevormd tot een comfortabel woonhuis. Met lift, een Frans model. Het mechaniek van de lift bevindt zich op de vliering, boven de zolderverdieping. De trap van de ontvangsthal beneden naar boven komt uit in een portaal van een glas. De grote woonruimte daarachter strekt zich aan drie zijden uit. Eén zee van licht, van de voorzijde aan de Brede Haven, naar de achterkant aan de Oliemolensingel. | 5 |
Stadsblad woensdag 16 november 2016 | 5
Bouwhistorie
Brede Haven 59
|
Het pand Brede Haven 59 draagt de historische naam "Het Middelburgsche Schip" en dateert in uiterlijke verschijningsvorm uit de tweede helft van de 19de eeuw. Achter de 19de-eeuwse lijstgevel aan de Brede Haven gaat echter een 17de-eeuwse kern schuil, waarvan muurwerk en de verdiepingsbalklaag bewaard zijn gebleven. Verder bevat de achtergevel aan de Oliemolensingel onderdelen van de tweede stadsmuur, waar het in de late 16de- of vroege 17de eeuw tegenaan is gebouwd. Dit oude pand is in de tweede helft van de 19de eeuw verbouwd en voorzien van een nieuwe voorgevel. Tijdens deze verbouwing zijn de kap en de zolderbalklaag eveneens vernieuwd. Tevens werd het interieur geheel volgens de in de tweede helft van de 19de eeuw heersende interieursmaak ingericht. Hiervan zijn diverse elementen bewaard gebleven. Tijdens een verbouwing in 2001-2002 werden er diverse lagen behang in het pand aangetroffen, waarvan de oudste terug gaat tot ca. 1760. Het pand is geheel in gebruik als woonhuis. | 2 |
Gemeente 's-Hertogenbosch (SOM0536)
Gemeentelijk monument
Brede Haven 59
Context(Bouw)historie:Het pand Brede Haven 59 draagt de historische naam “Het Middelburgsche Schip” en dateert in uiterlijke verschijningsvorm uit de tweede helft van de 19de eeuw. Achter de 19de-eeuwse lijstgevel aan de Brede Haven gaat echter een 17de-eeuwse kern schuil, waarvan muurwerk en de verdiepingsbalklaag bewaard zijn gebleven. Verder bevat de achtergevel aan de Oliemolensingel onderdelen van de tweede stadsmuur, waar het in de late 16de- of vroege 17de eeuw tegenaan is gebouwd.Dit oude pand is in de tweede helft van de 19de eeuw verbouwd en voorzien van een nieuwe voorgevel. Tijdens deze verbouwing zijn de kap en de zolderbalklaag eveneens vernieuwd. Tevens werd het interieur geheel volgens de in de tweede helft van de 19de eeuw heersende interieursmaak ingericht. Hiervan zijn diverse elementen bewaard gebleven. Tijdens een verbouwing in 2001- 2002 werden er diverse lagen behang in het pand aangetroffen, waarvan de oudste terug gaat tot ca. 1760. Het pand is geheel in gebruik als woonhuis. Ligging:Het pand ligt in het midden van een bouwblok aan de Brede Haven. Dit bouwblok wordt aan de zuidkant begrensd door het Waaigat, en aan de west- en noordkant door de Oliemolensingel en de Dommel. Het huis ligt net binnen de tweede stadsmuur (achterzijde van het pand grenst aan voormalige stadsmuur). Aan de achterzijde aan de Oliemolensingel is een tuin. Tegen het einde van de 16de en het begin van de 17de eeuw is de bebouwing op deze plaats ontstaan. Na de bouw van het bastion Oliemolen in 1614 raakte de stadsmuur ter plaatse buiten gebruik. Op de fundamenten van de muur werden de achtergevels van de huizen aan dit deel van de Brede Haven gebouwd. De oude stadsmuur is dan ook waarschijnlijk nog aanwezig in de kelder en de achtergevel van het onderhavige pand.BeschrijvingAlgemeen (hoofdvorm, kap):Het geheel bestaat uit twee achter elkaar geplaatste dwarshuizen met een kelder, begane grond, verdieping en zolderverdieping onder twee parallel aan de voorgevel gesitueerde zadeldaken. Deze daken zijn gedekt met overwegend gesmoorde Hollandse pannen. In het voorste dakvlak van het dak op het voorhuis zit een dakkapel en in het achterste dakvlak (zijde Oliemolensingel) van de kap op het achterhuis zitten twee dakkapellen. Tegen de achtergevel staat een jongere éénlaags aanbouw onder een plat dak.Voorgevel:De drie vensterassen brede voorgevel is gepleisterd met schijnvoegen en heeft een hardstenen borstwering waarin ruitvormige decoraties zijn aangebracht. De licht getoogde ingang links bevat de oorspronkelijke 19de-eeuwse paneeldeur met gietijzeren deurrooster en een enkel bovenlicht. Het deurkozijn heeft (net als de vensterkozijnen) een kwarthol profilering en is voorzien van toognagels. Rechts van deze ingang zitten twee licht getoogde vensters met T-schuifraam. Boven de vensters en de ingang is een schijnstrek aangebracht in het pleisterwerk. Op de verdieping, boven een | 2 |
hardstenen cordonlijst, bevat de gevel drie getoogde vensters binnen een gestucte geprofileerde omlijsting met een kuifje. Ook deze vensters bevatten een T-schuifraam. De gevel wordt afgesloten door een hoofdgestel met architraaf, fries en kroonlijst. De centraal in het dakvlak gesitueerde dakkapel is voorzien van een fronton en houten wangen. Het dakje en de zijkanten van de dakkapel zijn bekleed met zink. Het geheel bevat draairamen en een bovenlicht. Zijgevels:Het pand wordt aan beide zijden begrensd door bebouwing.Achtergevel:Vanaf de achterliggende Oliemolensingel is de geschilderde bakstenen achtergevel zichtbaar. Op de begane grond is de gevel ingebouwd. Links op de verdieping is een ingang die toegang verschaft tot het dakterras. Deze ingang bevat dubbele deuren en een bovenlicht met roede. Rechts hiervan zit een venster met T-schuifraam en bovenlicht. Ter hoogte van de zoldervloer zijn staafankers zichtbaar. De achtergevel wordt afgesloten door een hoofdgestel met architraaf, fries en kroonlijst. In het dakvlak aan deze achterzijde zijn twee dakkapellen met zadeldakje en houten wangen opgenomen.Ruimtelijke indeling:Op de bouwtekeningen uit 2001 is de ruimtelijke indeling van het pand als volgt weergegeven: Onder het rechter deel van het achterhuis zit een keldertje met een tongewelf in de langsrichting. Deze kelder is van binnenuit toegankelijk en heeft ook een toegang in de achtergevel. De begane grond vloer boven de kelder ligt hoger dan de begane grond vloer in de rest van het pand omdat de kelder boven het maaiveld uitkomt. In de dwarsmuur tussen voor- en achterhuis op de begane grond zijn diverse doorbraken aanwezig. Op de verdieping is deze dwarsmuur vrijwel geheel verdwenen. De trap bevindt zich tegen de linker zijmuur en er loopt een rookkanaal tegen de rechter zijmuur van het voorhuis.Constructies:Over de constructies van het pand is de volgende informatie gevonden: de balklagen in het pand zijn enkelvoudig. De eerste verdiepingsbalklaag dateert uit de 17de eeuw en de kapconstructie van de dubbele kap op standzonen is 19de-eeuws.Interieurelementen:Tijdens verbouwwerkzaamheden in het pand is in 2000 onderzoek gedaan naar de bouwhistorie en het interieur van het pand. Hierbij zijn op enkele muurvlakken | 3 |
behangrestanten aangetroffen uit verschillende perioden. Het oudste behang, uit omstreeks 1760, werd aangetroffen op de pleisterlaag en ging verborgen achter een jute bespanning met verschillende jongere lagen behang. De behangfragmenten zijn afgenomen en worden in het depot van de afdeling BAM bewaard. Behalve behangresten bevat het pand (voorhuis én achterhuis) 19de-eeuwse stucplafonds, 19de-eeuwse schilderingen en betimmeringen en 19de-eeuwse schouwen.Erf, bijgebouwen,diversen:Tegen de achtergevel staat een jongere éénlaags aanbouw en rechts achterop het perceel staat een recente garage. | 4 |
Motivering voor plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst1. Architectonische en stedenbouwkundige waardenHet pand Brede Haven 59 heeft stedenbouwkundige waarde vanwege de samenhang met de historische gebouwde omgeving en de historische verkavelingsstructuur. Het pand ligt net binnen de tweede stadsmuur, in een bouwblok waarvan de achtergevels op de fundamenten van deze muur zijn gebouwd. De gevelwanden van de Brede Haven vormen vrijwel in hun geheel een fraai historisch ensemble. Het onderhavige pand met zijn fraaie gepleisterde 19de-eeuwse voorgevel speelt een zeer beeldbepalende rol binnen dit ensemble. Het pand heeft dan ook aanzienlijke architectonische waarde.2. Bouw- en/of kunsthistorische waardenAchter de eenvoudige maar met zorg vormgegeven 19de-eeuwse lijstgevel gaat een 17de-eeuwse kern schuil. Intern zijn er constructieve onderdelen van deze waardevolle oude kern bewaard gebleven, zoals een 17de-eeuwse balklaag en oud muurwerk. Daarnaast bevat de achtergevel belangrijke onderdelen van de tweede stadsmuur. Het gebouw is dan ook van bouwhistorisch belang.3. Cultuurhistorische waardenHet gebouw heeft cultuurhistorische waarde als zijnde een in uiterlijke verschijningsvorm gaaf 19de-eeuws woonhuis met een 17de-eeuwse kern.Het object Brede Haven 59, bestaande uit een 17de-eeuws woonhuis met een 19de-eeuwse voorgevel en belangrijke restanten van de tweede stadsmuur, is op basis van bovenstaande criteria beschermenswaardig als gemeentelijk monument in de gemeente ‘s-Hertogenbosch. | 5 |
Erfgoed 's-HertogenboschHagemans
Het Middelburgsche Schip
door Wim Hagemans|
Het huis van Willem en Marjan Boomstra hoefde niet per se oud te zijn. Als het maar in de binnenstad lag en aan het water.
Brede Haven 59, 'Het Middelburgsche Schip', kijkt voor én achter uit op water. Het tracé van de middeleeuwse stadsgracht loopt door de tuin. Resten van de grachtmuur zijn in de tuin geïntegreerd. "Ons geluk is geweest dat de twee broers Eekels die hier vóór ons hun hele leven woonden helemaal niets aan het pand hebben gedaan, uit respect voor wat hun vader heeft verbouwd", vertelt Marjan Boomstra (1946). "Het was een bouwval. De architect verwonderde zich erover dat je zoiets in de jaren negentig nog kon aantreffen. Voordeel van een bouwval is echter dat je het pand helemaal naar eigen inzicht kunt opknappen. En nog maximaal gebruik kunt maken van de oude constructies, in plaats van nieuwe stalen balken." Het pand zat vol houten wandjes, was zowel verticaal als horizontaal in verschillende woningen gesplitst geweest. Ooit woonden er drie gezinnen in. "Onze grootste zorg was om licht in het huis te krijgen. Overal zaten poepdozen en trappen, ook trappen die nergens meer naartoe gingen." Voordat zij in 2002 naar Den Bosch kwamen, woonden de Boomstra's 21 jaar in Everdingen, in een huis uit 1651. Door haar werk in Leerdam, bekend om zijn glasindustrie, raakte Marjan verslingerd aan glas. "Daar wilden we heel veel van gebruiken." Het opvallendst is de overloop op de eerste verdieping, die deze naam eigenlijk niet mag dragen. De trap van de ontvangsthal beneden naar boven komt uit in een portaal van glas. De grote woonruimte daarachter strekt zich aan drie zijden uit. Eén zee van licht, van de voorzijde aan de Brede Haven, naar de achterkant aan de Oliemolensingel. Mooi en ruimtelijk, vindt Willem Boomstra (1947), die ook nog van oud, geblazen glas houdt. En dat zit aan de voorkant van het huis in de meeste ramen. "Het leuke van geblazen glas vind ik al die boebeltjes erin. Ik vond het doodzonde als dat weg zou gaan. Het wordt niet meer gemaakt, | 131 |
|
maar in de tweede-handswereld is er nog wel aan te komen." Zijmuren en kelder, de oudste delen van het huis, dateren uit de zeventiende en de zestiende eeuw. Van recenter datum, maar toch bijzonder, is alle behang dat bouwhistorici tot hun verrassing in huis vonden, vele lagen over elkaar. Mooi, maar niet meer in oorspronkelijke staat terug te brengen. Willem en Marjan Boomstra woonden in Everdingen aan de Lek, en daarvóór enige tijd op een woonboot in de Seine in Parijs. Nu wonen zij tussen Binnendieze en Dommel in. En onlangs bleek ook nog dat het tracé van de vroegere stadsgracht midden door hun tuin aan de Buitenhaven loopt. Willem Boomstra: "We kwamen muurwerk tegen. Dat moeten resten zijn van de eerste kademuur, uit de veertiende eeuw." Van het stukje kademuur is een trapje in de tuin gemaakt. Brede Haven 59 is inmiddels omgevormd in een comfortabele woning. Met lift, maar niet zo maar één. Het moest en zou een Frans liftje worden voor maximaal drie personen, van het soort dat zij goed kenden uit hun Parijse periode. Willem Boomstra besloot het liftje in eigen beheer te installeren. "Als je toch aan het bouwen bent, moet je er alleen ruimte voor uitsparen. Bij een Franse liftensloper hebben we een houten liftkooi gekocht. Zo'n lift zie je überhaupt nergens." Boomstra liet zelf de schacht maken, ook weer met veel glas, en siersmeedwerk in en om de deuren. "We kregen leuke opmerkingen tijdens de Open Monumentendag: 'Ze hebben ook nog een lift uit de achttiende eeuw', zei men." ModernerHet mechaniek van de lift bevindt zich op de vliering, boven de tweede verdieping. Deze zolderruimte is ook helemaal opgeknapt. "Hier sliepen ze vroeger, onder de onbeschoten kappen. Je kon tussen de pannen door naar buiten kijken. Het was hier binnen één graad warmer dan buiten, zeiden de vorige bewoners." De gehele dakconstructie is gehandhaafd. Ook de dwarslatjes aan een standvink zijn blijven zitten. Willem Boomstra: "Oorspronkelijk bedoeld om naar boven te klimmen, het dak op. Er waren er een paar verdwenen, maar kijk, de gaten daarvan zie je nog in de steunbalk. Nieuwe latjes maken, vinden we weer een stap te ver."Willem en Marjan Boomstra hebben hun huis gerestaureerd met oog voor het detail. Zij zochten en vonden in een keukenshowroom een passende hoge potkachel voor de halfronde schoorsteennis die in de woonkamer ineens van achter het behang vandaan kwam. De op zolder nog aanwezige balusters zijn nagemaakt voor de eikenhouten trap beneden. Een vergane zinken piron is nauwkeurig gekopieerd en nieuw aangebracht op het dakkapelletje vóór. In de nieuwe voordeur is een rooster verwerkt dat de Boomstra's in de kelder hebben gevonden. "Ouwe troep, zou mijn schoonvader zeggen. Maar wij vinden dat leuk. | 133 |
Bossche Pracht 6 (2003) 130-133
Vondsten
Behangfragment
.jpg "body=[]") De behangfragmenten zijn afgenomen en in het depot van de afdeling BAM opgenomen. |
Bouwhistorie, Archeologie en Monumenten (BAM)
Artikelen
| 2003 |
Wim HagemansHet Middelburgsche SchipBossche Pracht 6 (2003) 131-133 |
Adresboeken
Brede Haven 59
Breede Haven B 220 (????)
| 1865 | J. van Ouwerkerk (beurtschipper en ondernemer eener stoombootdienst) |
| 1875 | B. Gordinou de Gouberville (2e luitenant tweede bataillon) - J. ter Horst (buitengewoon opzichter) - N. van Maas (gep. maj. van het O.I. leger) |
Breede Haven B 229 (1880)
| 1881 | W.K. Snijder (boekdrukker) |
| 1908 | L.H. van Bennekom en Zonen (huisschilders en fijnwitters) - M. Manders - wed. M. van Overbeek - H. Voets |
Breede Haven 99 (1909)
| 1910 | A.W. v.d. Linde (boekhouder) |
| 1919 | wed. J.M. de Betonville Coppens - G. Kraak (ladingmeester S.S.) |
| 1923 | Gerhard Evert Aalderink (ass. apotheker) - Frederik J. Backerus (commies Ned. Sp.) - wed. Leonard H. van Bennekom (zonder) - Willem D.L. van Bennekom (assuradeur) - Johan L. van den Boom (walbaas) |
| 1928 | F.J. Backerus - W.D.L. van Bennekom - wed. L.H. van Bennekom - A. Groeneveld - C.G. Wiskie |
| 1943 | J.A. Eekels (timmerman) - M.W. Houben (sigarenmaker) |
Brede Haven 59 (1977)
Literatuur en bronnenpublicaties
Hans Boselie en Peter-Jan van der Heijden, Bossche monumenten in beeld (1975) 12-13
n: vermelding in een voetnoot
Bossche Encyclopedie |